Fındık Kozalak Akarı (Phytoptus avellanae Nal., Cecidophyopsis vermiformis Nal.)

Nasıl bir böcektir ?

Bu akarların vücutları ince uzun, silindir veya havuç şeklinde, mat beyaz renkli iki çift bacaklıdır. Her iki tür de çok küçük olup, boyları 0,15-0,35 mm’dir. C.vermiformis, P.avellanae’ dan daha küçüktür.P.avellanae’nın “gal” ve “vagrant” olmak üzere iki değişik formu vardır. Gal formun dorsalinde, üzerinde küçük çıkıntılar bulunan ortalama 77 halka (tergit), vagrant formda ise 67 halka bulunur. Kozalak içindeki larvalar erginlere benzer. Yaz mevsiminde yapraklarda görülen vagrant formun larvaları kozalak içindekilerden farklıdır, dorsoventral olarak basıktır, geniş tergitlere sahiptir ve abdomende yanlara doğru çıkıntılar vardır. C.vermiformls’in dorsal plaka setaları ve subdorsal abdominal setaları yoktur. Ayrıca, dişileri oldukça sertleşmiş genital kapakçıklara sahiptir. Dorsalde ortalama 82 halka vardır.Larvalar, yapı olarak farklılık göstermez, erginlere benzer. Her iki türün de yumurtaları şeffaf beyaz ve yuvarlaktır.

Böcek nasıl yaşamaktadır ?

P.avellanae‘nın gal formu basit bir yaşam döngüsüne sahiptir. Yeni bulaşmaları yapacak olan kozalaklar içindeki ikinci dönem larvalar, nisan ayı ortalarından itibaren, açılan ve kurumakta olan kozalaklardan sağlam tomurcuklara göç etmeye başlar. Göç, mayıs ayının sonuna kadar sürer. Sağlam tomurcukların içine giren larvalar büyüme konisi üzerine yerleşirler ve bir aydan fazla bir süreyi kapsayan sakin dönem geçirirler. İlk erginler genellikle haziran ortalarından itibaren görülür ve büyüme konisi üzerine veya etrafındaki boşluğa yumurtalarını bırakmaya başlar. İlk bırakılan yumurtalardan çıkan larvaların ergin olup yumurtlamaya başlaması ile temmuz sonundan itibaren döller birbirine karışır. Akarların beslenmesi sonucu tomurcuklar içinde deformasyon oluşmaya başlar. Zamanla tomurcuklar irileşir ve 0,5-3 cm çapında kozalak denilen galler oluşur. Kış boyunca kozalaklar içinde yoğun olarak beslenme ve üremelerini sürdürürler ve döl vermeye devam ederler.

P.avellanae‘run yaşam döngüsü

P.avellanae‘run vagrant (serbest yaşayan) formu, oldukça karışık ve gal formundan farklı bir yaşam döngüsüne sahiptir. Yaşamlarını, dişi çiçeklerde (karanfil), erkek çiçeklerde (püs), tomurcuklarda, sürgün uçlarında, yapraklarda olmak üzere generatif ve vejetatif organlar üzerinde ve kozalaklar içinde sürdürürler. Tüm yıl boyunca aktif olarak beslenme ve üremelerine devam ederler. Ayrıca birbirine benzemeyen görünümde iki tip larva sahiptirler. Yılın büyük bir kısmında erginlere benzeyen normal görünümlü larvalar oluşur. Nisan sonundan itibaren yapraklarda, özellikle de alt yüzde olmak üzere erginlere benzemeyen yanlarında çıkıntıları bulunan yassı görünümlü larvalar oluşur. Yaz boyunca görülen bu larvalardan çıkan erginler generatif ve vejetatif organlara ve kozalaklara göç ederler.

C.vermiformis‘in yaşam döngüsü

C.vermiformis‘in de yaşam döngüsü oldukça karışıktır. İlkbahar ve sonbahar olmak üzere iki göç dönemi bulunmaktadır. İkinci dönemdeki larvalar, ilkbaharda P.avellanae larvaları ile beraber kurumakta olan eski kozalaklardan sağlam tomurcuklara göç ederler. Yeni oluşan kozalaklar içinde P.avellanae ile birlikte yaşamlarını sürdürürler ve P.avellanae’da olduğu gibi döller birbirine karışır. Bazı kozalaklarda C.vermiformis popülasyonları, P.avellanae ya göre daha kısa sürede artar. Yaz kozalakları denilen C.vermiformis yoğunluğunun daha fazla olduğu bu tip kozalaklar ağustos ortalarından itibaren açılmaya başlar. Göç, ekim ayının ortalarına kadar sürer. Kuruyan yaz kozalaklarını terk eden C.vermiformis’in büyük bir kısmı olumsuz çevre şartlarından dolayı ölür. Bir kısmı da vegetatif tomurcuklara, dişi çiçek tomurcuklarına, püslere ve P.avellanae ise kozalaklara göç ederler. Her iki türünde bulunduğu kış kozalakları denilen bu kozalaklar içinde gelecek baharda kozalaklar kuruyana kadar yaşamlarını sürdürürler.

Yaz başında yeni bulaşan, kozalak oluşacak tomurcuklardaki P. avellanae sayısı çok düşük olmasına rağmen (3-4 larva/tomurcuk) bir sonraki ilkbaharda en yüksek yoğunluğa ulaşır ve binlercesi bir arada bulunur. Yılda ortalama 6 döl verirler.

Zararı nasıl olmaktadır ?

Fındık kozalak akarları fındığın generatif ve vejetatif organlarında beslenerek büyük ekonomik kayıplara neden olurlar. P.avellanae’nın gal formu yalnızca generatif tomurcuklar üzerinde beslenmekte, vejetatif tomurcuklar üzerinde beslenmemektedir. Dişi ve erkek çiçek tomurcuklarında (generatif tomurcuklar) beslenmesi sonucu kozalaklar oluşmakta ve verimi doğrudan etkilemektedir. Kozalaklar kısa sürgünlerde genellikle uç tomurcuklarda, uzun sürgünlerde ise uçtan önceki orta kısma yakın tomurcuklarda oluşmaktadır.

P.avellanae’nın vagrant formu ise kozalak oluşturmamakta, generatif ve vejetatif kısımlarda beslenerek dişi ve erkek çiçeklerin, yeni gelişmekte olan meyvelerin ve tomurcukların dökülmelerine ve deformasyonlu bitki organlarının ortaya çıkmasına neden olarak gal formunda olduğu gibi verimi doğrudan etkilemektedir.

C.vermiformis’ler kozalak oluşturmamakta, P avellanae’nın oluşturduğu kozalaklar içinde beslenmektedirler. Her iki türün beslenmesi sonucunda dişi ve erkek çiçekler, tomurcuklar ve kozalaklar dökülerek kuru sürgünler oluşmaktadır.

Her iki tür de Karadeniz Bölgesi’nde yaygın olarak bulunmaktadır ve bütün fındık çeşitleri üzerinde beslenmektedirler. Yetiştirilen fındık çeşitlerinin Fındık kozalak akarlarına karşı hassasiyetleri farklıdır. P. avellanae hassas çeşitlerde % 70’e varan zararlara neden olabilir. En duyarlı çeşitler Tombul, Mincane ve Uzunmusa, en dayanıklı çeşitler ise Acı, Kuş ve Palaz’dır.

Fındık kozalak akarları sadece fındık çeşitleri üzerinde beslenmekte, başka konukçuları bulunmamaktadır.

Doğal düşmanları nelerdir ?

Fındık kozalak akarlarının predatörleri

Predatörler fındık bahçelerinde yaygın olarak bulunur, fındık kozalak akarları üstünde beslenip yıl boyunca faaliyetlerini sürdürür. K. aberrans günde 20 adet P.avellanae ergini tüketmekte ve bir kozalak içinde 21 adet K. aberrans bulunabilmektedir.

Kozalaklar içinde bulunan predatör, tripsler ve örümcekler de doğal düşmanlar arasında yer almaktadır.

Fungusların gelişmesi için uygun koşullara sahip Karadeniz Bölgesinde Vertitillium lecanii (Zimm.) Viegas tüm bölgede yaygın olarak bulunmaktadır. Kozalak akarları üstünde % 99,5 gibi yüksek bir etki göstermektedir. Fungusla yoğun olarak bulaşık kozalaklarda hifler her tarafı sarmakta, akarların hepsi ölmekte, yumurtalar açılamamaktadır. Yarı açık durumdaki bu mantarlı kozalaklar ilkbaharda kurumakta ve çoğu dökülmeden gelecek ilkbahara kadar dallarda asılı kalmaktadır.

Mücadelesi

Mekanik mücadele

Mekanik mücadele, kozalak akarlarına karşı oldukça etkili bir yöntemdir. Kışın yapraksız dönemde kozalaklar toplanıp bahçe içinde bir yere bırakılmalıdır. Kesinlikle yakılmamalı veya gömülmemelidir. Kozalakların içi diğer faydalı akar ve böcekler için de bir barınak yeridir. Fındık kozalak akarları çok yavaş hareket ettikleri ve olumsuz çevre şartlarından çok çabuk etkilendikleri için kozalakları terk edemezler ve kuruyan kozalaklar içinde besin bulamadıkları için ölürler.

Kimyasal mücadele

Sürekli mekanik mücadele yapılan fındık bahçelerinde kimyasal mücadeleye gerek duyulmaz.

Kimyasal mücadele yapılacak bahçelerde bir ön sayım yapılmalıdır. Bu amaçla,

• 1-10 da                                         büyüklükteki bahçelerde        10’ar ocak,
• 11-30 da                                      büyüklükteki bahçelerde        20’şer ocak,
• 30 da’dan                                     büyük olan bahçelerde de      30’ar ocak,

tesadüfi olarak işaretlenir. İşaretli her ocağın l’er dalındaki kozalak sayılarak kaydedilir. Bulunan rakamlardan yararlanarak, bir daldaki ortalama kozalak sayısı hesaplanır. Bir dalda ortalama 5 kozalak varsa, o bahçede kimyasal mücadele gereklidir.

En uygun kimyasal mücadele zamanı akarların göçünün yoğun olduğu nisan sonu mayıs başındaki bir haftalık süredir. Bu dönemde uç sürgünler 4,0- 4,5 yapraklı, yeni tomurcuklar toplu iğne başının yarısı büyüklükte ve yeni gelişen meyveler mercimek (yaklaşık 3 mm çapında) büyüklüğündedir. İlaçlamalar bir hafta içinde bitirilmelidir.

 Zararlı hakkında tanımlayıcı fotoğraflar aşağıda verilmiştir. Fotoğraflar Hungary Forest Research Institute tarafından telif haklarına sahiptir. İzinsiz çoğaltılamaz,yayınlanamaz, herhangi bir yerde kullanılamaz. Ayrıca bazı fotoğraflar fındık konusunda uzman olan Sayın Prof.Dr. Celal Tuncer’e aittir.