Depolama Döneminde Görülen Fungal Yumru Hastalıkları
Patateste tarla döneminde bitkinin toprak üstü aksamında görülen fungal hastalıkların hemen hepsi yumruya da geçerek yumruyu da hastalandırırlar. Ancak bunların yumrularda ki zararı; bunların yumruya bulaşma oranları, tarla koşullarında yumruda gelişimini teşvik edici yöndeki tarımsal uygulamalar ve depolanma koşullarıyla doğrudan ilişkilidir. Bunlarla beraber bazı fungal organizmalar vardır ki bunlar daha çok depolanan yumrularda ortaya çıkarak bu yumrularda değişik tipte çürümelere neden olurlar. Depolama döneminde görülen patates yumru hastalıkları başlığı altında burada özellikle depo koşullarında çoğunlukla gelişerek yumru çürüklüğüne neden olan etmenler ve onların bazı özellikleri maddeler halinde verilecektir. Gelişmekte olan birçok ülkede, yeterli ve uygun depolama imkânının olmayışı, bu tip hastalıklardan ileri gelen depo kayıplarının artmasına neden olmaktadır.
Depolarda en fazla görülen hastalık belirtisi, çeşitli tiplerde çürüklüklerdir. Çürüklük tipi ve gelişme hızı çürüklüğü oluşturan etmen yanında depo koşullarına da bağlıdır.
Patates yumrularının her hangi bir fungal enfeksiyona maruz kalmaları sonucu üç tip çürüklükten biri meydana gelmektedir.
Bunlar;
- Kuru çürüklük → Etkilenen dokular unlu ve sert
- Yarı kuru çürüklük → Etkilenen dokular çoğunlukla lastik gibidir. Kuvvetle bastırıldığın da az miktarda su çıkabilir.
- Yumuşak ve yaş çürüklük → Hastalanan doku parçalanmış bütünlüğü bozulmuştur. Çoğunlukla bakteriler tarafından meydana getirilmekle beraber Pythium’inin enfeksiyonu sonucu da oluşur.
Ancak kesin olarak hangi etmenin bulunduğunu saptamak için laboratuarda izolasyon yapmak gerekir. Çürümüş yumrularda birçok sekonder organizmada bulunacağından esas etmenin izolasyonu zor olur.
Fusarium Kuru Çürüklükleri ( Gibberella cyanogena (Syn: Fusarium sulphureum), Fusarium solani var.coeruleum, Fusarium oxysporum)
İlk belirtiler koyu renkli, çürük lekelerdir. Çürüklük ilerledikçe yumru içinde boşluk oluşur ve fungusun hifleri görülür. Bulaşma hasattaki yaralardan olur. Hasatta yaralanmayı önlemek, hasat sonrası kabuğun pişkinleşip yaraların iyileşmesi için iki hafta 10-15 °C de ve nemli havadar bir yerde yumruları bekletmek gerekir. Hastalığın depoda ilerlemesini önlemek amacıyla başka ülkelerde Thiabendazole terkipli fungusitler kullanılmaktadır.
- Kumlu ve turbalı topraklarda yetişen nişastalık patateslerde sık sık Fusarium avenaceum enfeksiyonu görülür.
- Fusarium türleri hem yumru hem toprak kökenlidir.
- Yüksek organik madde içeriğine sahip topraklarda Fusarium kuru çürüklük riski daha yüksektir.
- Hasattan birkaç hafta sonra görülen kuru çürüklüğün etmeni sulphureum’dur.
Diğerleri daha geç devrede ortaya çıkar.
Kömür Çürüklüğü (Macrophomina phaseolina)
30 °C nin üzerinde hasat edilen patateslerde görülür. Hastalıktan korunmak için temiz tohum kullanmalı ve sıcakta hasat yapılmışsa yumruları hemen 20 °C nin altında soğutmak gerekir.
- Sıcak memleketlerde görülen hastalıktır.
- Yıllık toprak sıcaklığı 32 °C nin üzerinde olan bölgelerde görülür ve hastalık toprak ve depo sıcaklığı 28 °C ini üzerine çıktığında başlar.
- Sıcak havalardaki hasat hastalığı artırır. Hastalıklı yumru siyahlaşır.
- Yumrular kesildiklerinde doku da pembe renk değişikliği görülebilir. Bu nedenle pembe çürüklükle karıştırılabilir.
Kangren Hastalığı (Boeremia foveata (Syn:Phoma foveata), P. exiqua= Baş parmak izi çürüklüğü)
- Nişastalık çeşitler oldukça dayanıklıdır.
- Geç hasatta çürüklük ihtimali artar.
- Kangren, siyah çürüklük olarak karakterize edilir.
- Çürük dokular üzerinde piknidiumlar oluşur.
- Dışardan bakmakla Phoma foveata ile Fusarium sulphureum kuru çürüklüğünü ayırmak güçtür.
- Phoma exiqua=Başparmak izi çürüklüğü= thumbmark rot
- Thumbmark rot yavaş yayılır. Etkilenen doku kahverengi parlak gri olur.
Pembe Çürüklük (Phytophthora erythroseptica)
- Serin ve ılıman bölgelerdeki tüm topraklarda görülür.
- Aşırı yağış ve aşırı sulamaya bağlı olarak zararı artar.
- Hastalıktan etkilenen yumrular sıkıldığında bir sızıntı oluşur ve doku lastik gibi bir hal alır.
- Hastalıklı yumrular kesildiğinde yumru etinde 15-20 dakika içinde pembe renk değişikliği göze çarpar.
- Yumrularda sirkemsi bir koku oluşur ve böyle yumrular sinekleri cezp ederler.
- Fungus hastalıklı yumrudan sağlıklı yumruya geçer.
- Çürüklük depoda çok hızlı yayılarak patates yığınlarının hasattan sonra birkaç hafta içinde tamamen elden çıkmasına neden olur.
- Tarlada fungus bitkinin diğer toprak altı organlarını da enfekte eder.
- Pembe çürüklük, Geotrichum candidum’un neden olduğu lastik çürüklük, sulu yara çürüklüğü (Pythium debaryanum P. ultimum, P. splendis) , bakteriyel yumuşak çürüklük ve don zararıyla karıştırılabilir.
Lastik Çürüklüğü (Geotrichum candidum)
- Topraklarda yaygın olarak bulunur ve zafiyet parazitidir.
- Erwinia carotovara bakterisinin alt türleri gibi yumuşak çürüklük meydana getirir.
- Fungus drenajı iyi olmayan sulu topraklarda yetişen yumruları etkiler.
- Lastik çürüklüğü yumrunun yüzeyinden içine doğru gelişir.
- Etkilenen doku ekşimiş süte benzer tipik bir koku yayar ve lastik gibi bir hal alarak hava ile temas ettiğinde pembe-kırmızı bir renk oluşur.
- Nemli şartlar altında hastalıklı yumrularda beyaz, pudraşekerine benzer bir hif tabakası ve sporlar oluşur.
- Simptomları pembe çürüklük ile karıştırılabilinir.
- Hastalıklı yumrulardan sızan eksudat diğer yumrularda yumuşak çürüğe neden olur.
Menekşe (mor) Kök Çürüklüğü (Rhizoctonia crocorum:(perfect devri → Helicobasidium brebisonii)
- Nadiren görülür.
- Enfekteli yumrular morumsu, eflatunumsu kırmızı hif ağı ile kaplanır.
- Yumrular üzerinde siyah sklerotlar oluşur.
- Kabuk dokusunun altındaki yumru eti kurur.
Sulu Yara Çürüklüğü (Pythium debaryanum, Pythium ultimum, Pythium splendis)
- Enfeksiyon genellikle sıcak yıllarda gerçekleşir.
- Yumru etindeki sızıntı (akıntı) şeklindeki belirtisi, geç yanıklık ve pembe çürüklük hastalıklarının belirtisi ile karıştırılabilir.
- Yumrularda başlangıçta yaralı kısımların altında kahverengimsi alanlar belirmeye başlar. Bu renk değişikliği birkaç gün içinde yumrunun derinliklerine yayılır.
- Hastalığın bu devredeki simptomları Phytophthora infestans’ın (geç yanıklık)
- Yumru da ki belirtisi ile karıştırılabilir.
- Bir sonraki safhada; hastalık yumrunun taze iç dokularının büyük bir kısmını etkisi altına alır. Buralarda sık sık 1-2 mm genişliğinde siyahımsı kahverengi alanlar teşekkül eder.
- Yumru hafifçe sıkıldığında çok miktarda sıvı akıntısı göze çarpar.
- Enfekteli dokular hava ile temasa geçtiklerinde siyahlaşırlar.
Gümüşi Kabuk Hastalığı (Helminthosporium solani)
- Erkenci çeşitler geç olgunlaşan çeşitlerden daha fazla etkilenirler.
- Hastalığın ilk simptomlarını hasat zamanında ayırt etmek genellikle güçtür.
- Bununla birlikte hastalık depolama süresince hızlı bir şekilde yayılır.
- Bitkinin toprak üstü aksamında hastalık simptomları görülmez.
- Yumrular üzerinde başlangıçta sınırları belirgin gümüşi-gri lekeler meydana gelir.
- Daha sonra lekeler birleşirler ve tüm yumruyu kaplayacak büyüklüğe ulaşırlar ve renkleri de kahverengiye döner.
- Hastalığa yakalanan yumrular aşırı nem kaybından buruşur ve filizlenme iyi olmaz.
- Yumru üzerinde çürüklüğe neden olmaz.
- Hastalık depoda 3 °C ve altındaki sıcaklıklarda ve % 90’ın üzerindeki nemli koşullarda yayılmaz.
- Hastalık sadece patates yumrularında görülür ve başka konukçusunun olduğu bilinmez.
- Fungus kışın toprakta yaşamını sürdüremez.
